Phong cách sống “mở nhưng tiết chế” của cư dân đô thị cố đô.
Nhà Huế – Kiến trúc lưu giữ mãi
Cánh cổng sắt và hàng rào sơn vàng viền trắng mang đặc trưng của các ngôi nhà gạch kiểu Pháp cải biên tại Huế đầu thế kỷ 20. Các trụ cột vuông khỏe khoắn, kết hợp chi tiết sắt rèn hình hoa văn mềm mại, tạo nên sự hài hòa giữa kiến trúc Tây phương và mỹ cảm Á Đông.
Cấu trúc cổng và tường rào không chỉ là yếu tố bảo vệ mà còn phản ánh tính thẩm mỹ và tinh thần trọng lễ nghĩa của người Huế – nơi mà “cổng nhà” không đơn thuần là ranh giới vật lý, mà còn là ngưỡng cửa văn hóa (Phan, 2015). Kiểu hàng rào thấp nhưng kín đáo giúp bảo vệ sự riêng tư mà không tách biệt với cộng đồng, đúng như phong cách sống “mở nhưng tiết chế” của cư dân đô thị cố đô.
Từ sân rợp bóng mai vàng, hàng hiên chạy dài, cột nhà vôi vàng ngả màu thời gian, đến mái ngói liệt phủ rêu xanh – tất cả tạo nên một bức tranh yên bình.
Từ sân rợp bóng mai vàng, hàng hiên chạy dài, cột nhà vôi vàng ngả màu thời gian, đến mái ngói liệt phủ rêu xanh – tất cả tạo nên một bức tranh yên bình. Những chi tiết ấy không chỉ là kiến trúc, mà là hơi thở của văn hóa sống lặng lẽ, nền nếp, phản ánh sự gắn bó giữa con người và không gian qua nhiều thế hệ.
Trong hình là khoảng sân lát gạch terrazzo bát giác, giữa sân là cây mai vàng và bụi chè tàu cắt tỉa gọn gàng. Hai bên là hàng cau, trúc và phát tài, tạo thế phong thủy “tả thanh long, hữu bạch hổ”.
Không gian sân vườn kiểu này thể hiện triết lý sống gắn bó với thiên nhiên của người Huế – nơi sân không chỉ để lấy sáng mà còn là không gian tiếp khách, tụ họp, và hành lễ. “Vườn Huế” là một khái niệm gắn liền với mô hình nhà rường, trong đó sự cân bằng âm dương và luân chuyển khí trời được đặc biệt coi trọng (Nguyễn, 2014).
Ngôi nhà hiện lên với mái ngói liệt nâu sậm, hàng cột tròn chắc khỏe, các cánh cửa lá sách màu xanh đậm – đặc trưng của nhà ba gian hai chái ở Huế. Hàng hiên rộng tạo độ thoáng mát cho căn nhà trong khí hậu nhiệt đới.
Cấu trúc mặt tiền chia đều theo nguyên tắc đối xứng, cột hiên và vì kèo gỗ chạm lộng đơn giản nhưng tinh tế, phản ánh tư duy thẩm mỹ “lặng lẽ mà sâu sắc” của người Huế. Theo Lê (2010), nhà ba gian hai chái là biểu hiện của sự giao thoa giữa kiến trúc dân gian và quý tộc trong văn hóa miền Trung.
Hiên nhà và đèn lồng đỏ ngày Tết
Ba từng ngồi trước thềm nhà, giữa khung cảnh hoa cúc, đèn lồng đỏ và sắc vàng tường vôi. Đây là hình ảnh điển hình của một cái Tết Huế truyền thống, với tông màu rực rỡ nhưng không khoa trương.
Đèn lồng đỏ không chỉ để trang trí mà còn mang ý nghĩa “chiêu tài, tụ phúc”. Việc treo lồng đèn vào dịp xuân là một nghi lễ gắn bó chặt với tín ngưỡng dân gian xứ Huế – nơi “ánh sáng” luôn tượng trưng cho sự may mắn và an vui (Hoàng, 2020).
Cấu trúc mái ngói liệt lớp kép, đỡ bằng hệ khung gỗ truyền thống, và hàng cột sơn vàng có gờ chỉ trắng nổi bật – đặc điểm của nhà rường cải biên thời Pháp thuộc. Mái ngói liệt là một di sản kỹ thuật, có tác dụng cách nhiệt và chống ẩm hiệu quả. Theo nghiên cứu của Nguyễn (2004), loại mái này xuất hiện phổ biến ở nhà quan lại, công chức và gia đình tiểu tư sản tại Huế từ cuối thế kỷ 19 đến giữa thế kỷ 20, kết hợp kỹ thuật Việt Nam và thẩm mỹ Pháp.
Một gốc mai già đứng giữa sân, bên dưới là lớp gạch lát cổ đã phủ rêu và nứt nhẹ theo thời gian. Cây mai như một “nhân chứng sống” cho biết bao biến thiên lịch sử của căn nhà.
Mai vàng là biểu tượng của mùa xuân và gia phong trong văn hóa Huế, được chăm sóc quanh năm để đúng Tết thì bung nở. Sự có mặt của cây mai giữa sân còn gợi nhắc đến truyền thống “trồng cây lưu niệm” – một nét đẹp mang tính triết lý của người Việt cổ (Trần, 2016).
Tham khảo
Đặng, N. T. (2012). Cửa sổ trong kiến trúc nhà ở truyền thống Việt Nam. Viện Kiến trúc Quốc gia.
Hoàng, M. T. (2020). Đèn lồng và văn hóa Huế. Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật.
Lê, Q. H. (2010). Nhà rường và biến thể kiến trúc tại Huế đầu thế kỷ XX. NXB Xây dựng.
Nguyễn, V. T. (2004). Kiến trúc dân gian Việt Nam. NXB Khoa học Xã hội.
Nguyễn, M. D., & Phạm, T. L. (2022). Không gian vườn Huế và triết lý sống truyền thống. Tạp chí Kiến trúc Việt Nam, 45(6), 22–29.
Phạm, L. H. (2018). Sự tiếp biến Đông Tây trong nhà ở Huế thời thuộc địa. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, 4(202), 48–56.
Phan, N. B. (2015). Nếp nhà Huế – Không gian và triết lý sống. NXB Đại học Huế.
Trần, V. L. (2016). Cây cảnh trong đời sống tinh thần người Việt. Tạp chí Văn hóa Dân gian.